PANEL 2: KIRIK İYİLEŞMESİ

KIRIK İYİLEŞMESİNDE MORFOLOJİK OLAYLAR

Doç. Dr. E. Kaya Alpar
H.Ü Tıp. Fak. Ortopedi ve Travmatoloji Bilim Dalı Doçenti

Vücutta dokular yaralarınca, iyileşir ve bazıları rejenere olur. Kemik rejenere olabilen bir dokudur. Kırık meydana gelince çeşitli hücresel olaylar oluşur. Bugün klasik kitaplara bile geçen bazı bilgiler nesilden nesile aktarılan ve değeri olmayan bilgilerdir.

Kırık iyileşmesinde hücre kökeni olarak çeşitli dokular bildirilmiştir. Bunlar, periosteum hücreleri, kapiller damar endoteli, kemik iliği hücreleri, endomyosium hücreleri, endosteum, Havers ve Volkman kanallarında bulunan hücreler olarak belirtilmiştir. Trityumlu timidin kullanarak yaptığımız otoradyografik çalışmalarda kırık iyileşmesine periostun kambiyum tabakasında bulunan ince, uzun, iğ şeklindeki hücrelerin bölünüp, çoğaldığı ve sonra osteoblasta diferansiye olduğunu saptadık. Osteoblastlar salgılama fonksiyonunu bitirince çevrelerine bir lakuna yapıp osteosite diferansiye oluyordu. Kemik dokusu rejenere olduğundan, bu olayın gerçekleşmesi için bir ana hücre (stem cell) gereklidir. İnce, uzun iğ şeklindeki hücrelerin kemik ana hücresi olduğu ve reienerasyon olanların katkısı ile oluştuğu içinde terminolojik olarak - pre - osteoblast - diye adlandırmağı uygun bulduk. Çünkü DNA prekürsoru olan timidinin yalnız bu tür hücrelerin çekirdeğine girdiği ve çekirdeklerinde radyoaktif işaret taşıyan hücrelerin osteoblasta farklılaştığı tespit edilmiştir.

İç kallus adı verilen dokunun ise kemik iliği hücreleri arasında bulunan kemik ana hücrelerinden geliştiği, endosteumun iyileşme olayına hiçbir katkıda bulunmadığı da saptanmıştır.

Kallus doku içinde kıkırdak hücrelerine de rastlanılmıştır. Kondrositlerin belirli ana hücreden geliştiği ve hiçbir zaman kemik dokuya dönüşmediği saptanmıştır. Kıkırdak doku ortam O2 tansiyonu düşük olunca gelişmekte, damarlanma geliştikçe dejenere olup rezorbe olmaktadır.

Morfolojik görünüme göre yazarlar prokallus, geçici kallus, fibrokartilajinöz kallus, devamlı kallus gibi çeşitli devreler tarif etmişlerdir. Bu durum kırık iyileşirken çeşitli. hücre orijinli değişik kallusların gelip sonra bir diğeri ile yer değiştirdiği anlamını vermektedir. Halbuki kırık iyileşirken bir tek kallus gelişir ve yukarıda belirtilen terimler karışıklığa yol açtığı için de kullanılmamaktadır.

Kırık iyileşmesi klasik olarak, kırık sonucu meydana gelen hematomun fibroz doku ile istilası ve organizasyonu sonucu oluştuğu belirtilmiştir. Kırık Hematomu kırık iyileşmesine hiç bir katkısı yoktur, organizasyonu olmamaktadır. Hematomun iyileşmede tek görevi iyileşme olayını biraz geciktirmektir.

Klinik iyileşme meydana geldiğinde kırık uçları çevresinde bol osteoblast bulunmaktadır. Bu durum hücrelerin büyük bir çoğunluğunun osteosite diferansiye olmadan iyileşmenin gerçekleştiğini göstermektedir.

İnsanda da kırık iyileşmesi aynı yoldan meydana gelir. Her ne kadar çalışmalar deney hayvanlarında yapılmışsa da bunlar memeli hayvanlardır ve hücre türleri ve büyüklükleri insanınkinin aynıdır. İnsanda iyileşmenin deney hayvanlarına göre daha geç olması insan kemiğinin daha kalın, büyük ve aradaki açıklığın daha fazla olmasından ileri gelir.

Sonuç olarak; kırık iyileşmesi kırılma ile başlar ve morfolojik olarak klinik iyileşmeden çok sonra biter. İyileşme yalnız kemik yönüne - diferansiye olan kemik ana hücreleri sayesinde olmaktadır. Hücresel olay şu sırayı takip eder: Şekil 1

Kemik ana hücresi periostun kambiyum, kemik iliği ve Havers kanallarında ve spongioz kemikte bulunmaktadır.

Bu çalışma ile Young'un ortaya koyduğu modulasyon teorisinin gerçek olmadığı, osteositlerin kırık iyileşmesinin hiçbir devrinde rol almadıkları da kanıtlanmıştır.

Kırık iyileşmesi yalnız kırık yönüne diferansiye olan kemik ana hücrelerinin proliferasyonu ve diferansiyasyonu ile olmaktadır.

Referanslar

Alpar, E..: Kırık iyileşmesinde hücre orijini ve diferansiyasyonunun trityumlu Timidin otoradyografisi ile incelenmesi: Doçentlik Tezi, Ankara, 1975.